ALBO albo Dorosłe dzieci 1/2018 (65)
raj, kryzys, odpowiedzialność
Spis treści
Jungowskie inspiracje
Encyklopedia Jungowska: Animus – Kazimierz Pajor
Od psychologii do autopsychoterapii
W masce dorosłości. Odwrócenie ról w rodzinie jako zjawisko interpersonalne, intrapsychiczne i kulturowe – Katarzyna Schier
Archetypy w kulturze
Miejsce zagubienia – miejsce umocnienia. Krótka historia labiryntu – Paweł Fijałkowski
Nasze tożsamości
Od indywiduacji do infantylizacji. Maniakalny system rodzinny – Tomasz Olchanowski
Dziecko w odwróconej rodzinie. Fenomen cywilizacji sukcesu – Zenon Waldemar Dudek
Dialog kultur
Zajnab al‑Ghazali – kobieta i misjonarka – Ewa Machut‑Mendecka
Dziecięcy buddowie: technologia buddyjskich „świętych” na Zachodzie – Jacek Sieradzan
Z poetyki archetypów
Kto idzie? Hamlet. O mężczyźnie, któremu nie dane było wejść do królestwa dorosłych – Jadwiga Wais
Bajki – Tomasz Bohajedyn
Na granicy epok
Nietzscheański wielbłąd, lew i dziecko – przemiana zorientowana na proces – Arkadiusz Tabero
Ślepnąc od świateł, ślepnąc od prawdy – Zenon Waldemar Dudek
Forum psychologii kultury
Recenzje: Symbole człowieka – Czesław Nosal (C.G. Jung, “Człowiek i jego symbole”)
Realny świat? – Paweł Karpowicz (P.R. Wojciechowski, “Światy zastępcze. Samotność wobec kultury”)
Eseje: Zastosowanie systemowej terapii rodzinnej w terapii zaburzeń psychicznych – Elwira Blazewicz
Dyskusje: Eliksir wiecznej młodości, czyli o niedojrzałości człowieka Zachodu – Robert Jęczeń
Streszczenia
W masce dorosłości. Odwrócenie ról w rodzinie jako zjawisko interpersonalne, intrapsychiczne i kulturowe
Katarzyna Schier
Parentyfikacja, czyli odwrócenie ról w rodzinie, jest przykładem transgeracyjnego przekazu traumy. W tekście przedstawię namysł nad tym zjawiskiem. Wskutek odwrócenia ról dziecko staje się opiekunem rodzica lub rodziców. Może być rodzinnym terapeutą, mediatorem, katalizatorem napięć lub „podziwiaczem” (parentyfikacja emocjonalna); może opiekować się chorym rodzicem, zarabiać pieniądze, prowadzić dom, być tłumaczem w sytuacji emigracji (parentyfikacja instrumentalna).
W odwołaniu do wyników badań własnych oraz na przykładach klinicznych przedstawiam skutki parentyfikacji, w szczególności dotyczące sfery cielesnej (zaburzenia psychosomatyczne i zaburzenia obrazu ciała).
Słowa kluczowe: obraz ciała, parentyfikacja emocjonalna, parentyfikacja instrumentalna, trauma, zaburzenia psychosomatyczne.
Miejsce zagubienia – miejsce umocnienia. Opowieść o labiryncie życia
Paweł Fijałkowski
Labirynt kojarzy nam się przede wszystkim ze starożytną Kretą, z mitycznym Minotaurem oraz Tezeuszem i Ariadną. Słowa labirynt używamy często w potocznym znaczeniu miejsca beznadziejnego błądzenia, na ogół nie zdając sobie sprawy z tego, że mamy do czynienia przede wszystkim z symbolem wędrówki w poszukiwaniu duchowego umocnienia. Przeżycia o charakterze labiryntowym są próbą siły ducha, prowadzącą do zatracenia lub inicjującą przemianę, podczas której jaźń łączy świat zewnętrzny i wewnętrzny w psychiczną pełnię. Poznawszy swe popędy, lęki i pragnienia, powracamy do świata umocnieni duchowo, lepiej przygotowani do tego, by sprostać wyzwaniom otaczającej nas rzeczywistości.
Słowa kluczowe: labirynt, indywiduacja, inicjacja, jaźń, Jung, nieświadomość.
Od indywiduacji do infantylizacji. Maniakalny system rodzinny
Tomasz Olchanowski
Już ponad pół wieku temu słynny teoretyk i krytyk kultury masowej Dwight MacDonald wieszczył, że nadeszła era udoroślonych dzieci infantylnych dorosłych. W wieku XXI możemy powiedzieć, że proces ten doprowadził do pojawienia się maniakalnego systemu rodzinnego, gdzie nie tylko dzieciństwo i dorosłość zamieniają się swoimi miejscami, ale też odwróceniu ulegają procesy związane z inicjacją w naturę i inicjacją w kulturę.
Słowa kluczowe: infantylizacja, Cień, cel naturalny, cel kulturowy, dzieciństwo, dorosłość, starość.
Dziecko w odwróconej rodzinie. Fenomen cywilizacji sukcesu
Zenon Waldemar Dudek
Zdaniem Junga, dziecko jest naturalnie powiązane z rodziną i nie tylko przeczuwa konflikty występujące między rodzicami, ale odbiera także ich zapowiedzi. Podstawową atmosferę rodziny tworzą wzorce matki, zapewniające bezpieczeństwo i integrację z tym, co znane, oraz wzorce ojca, budzące inicjatywy rozwojowe, dostarczające zrozumienia i doświadczenia tego, co nowe. Zależnie od intensywności negatywnych wpływów, zakłócenia i deficyty w zakresie roli ojca i roli matki tworzą atmosferę rodzinną deficytową bądź zaburzoną.
Poważnym zaburzeniem rodziny, głęboko ingerującym w umysł i reakcje dziecka jest „rodzina odwrócona”. W takiej rodzinie dzieci pełnią istotną część lub nawet większość zadań i ról rodzicielskich. Ich zadaniem jest troszczenie się o siebie i innych, przyspieszone poznawanie świata oraz działanie na zasadach samodzielności i odpowiedzialności, a nie zabawy i uczenia się. Nie byłoby zjawiska odwróconej rodziny na szeroką skalę, gdyby nie podobne zjawisko odwrócenia ról w szerszym życiu społecznym.
Słowa kluczowe: deficyt matki, deficyt ojca, konflikty, role, wzorce, bezpieczeństwo, infantylizacja.
Zajnab al‑Ghazali – kobieta i misjonarka
Ewa Machut‑Mendecka
Zajnab al‑Ghazali (1917-2005) jest egipską kaznodziejką i misjonarką, jako jedna z pierwszych w świecie arabskim, odnosiła zasady islamu do praw kobiet. Nie uznawała się za feministkę islamska, choć pod tym mianem przeszła do historii, uważała bowiem, że islam zaspokaja wszelkie potrzeby kobiet i jeśli przestrzegają jego zasad, cieszą się szczęściem i zadowoleniem. Nie ma więc powodu, żeby walczyć o emancypację czy feminizm. Z powodu swoich przekonań, przebywała w więzieniu, w którym pisała pamiętnik Ajjam min hajati (Dni mojego życia) i który jest jednym z głównych źródeł na temat jej biografii i działalności oraz dokumentem epoki.
Słowa kluczowe: feministka, islam, prawa kobiet, biografia.
Dziecięcy buddowie: technologia buddyjskich „świętych” na Zachodzie
Jacek Sieradzan
W tekście omawiam postaci kilkorga dzieci urodzonych na Zachodzie, które zostały uznane przez wybitnych mnichów tybetańskich za inkarnacje znanych lamów i/lub mnichów tybetańskich. Wśród nich są m.in. Ossian Kennard MacLise, Khjentse Jeśi Namkhai, Elijah Ary, Gesar Mukpo, Osel Torres i Reuben Adrian Derksen. Niemal wszyscy mają problem z tożsamością. Czują się samotni i zagubieni, rozdarci między dwoma światami: tybetańskim i zachodnim. Niektórzy nie wiedzą, kim są. Nie są pewni, czy mają zaakceptować narzuconą im przez innych tożsamość poprzednika reinkarnacyjnego, czy być kimś innym. Większość z nich nie przekazuje nauk, inicjacji i błogosławieństw, siedząc na tronach, jak ich tybetańscy odpowiednicy. Niektórzy porzucili stan mnisi, a kilku nawet przestało być buddystami. Niektórzy tulku nie sprostali wysokim oczekiwaniom innych buddystów. Część z nich uważa, że lepiej się przysłużą innym, jeśli będą podążać za własnymi pasjami, aniżeli spełniać oczekiwania innych, czyli, że, przykładowo, będą lepszymi artystami niż buddystami.
Słowa kluczowe: dzieciństwo, inkarnacja, mnisi, tożsamość.
Kto idzie? Hamlet? O mężczyźnie, któremu nie dane było wejść do królestwa dorosłych
Jadwiga Wais
Hamlet, ten wykształcony inteligent z dobrego, zamożnego domu zostawił po sobie stos zabitych. Dziełem życia tego utalentowanego, oczytanego trzydziestolatka nie jest poemat, traktat filozoficzny, wkład w nowoczesne rządzenie Danią, założenie rodziny i mądre wychowanie własnych dzieci. Dziełem jego życia jest krwawa masakra. Dlaczego? Hamlet nie jest przecież urodzonym zbrodniarzem. Stał się nim, wychodząc z fałszywych przesłanek.
Kluczowe konflikty naszego życia są nierozwiązywalne. Można je jedynie przerosnąć. Hamlet odrzucił trudny proces stawania się mężczyzną. Nie był zdolny ani do wszczęcia jawnego procesu sądowego przeciwko zabójcy swojego ojca, ani do aktu łaski. Wybrał trzecią drogę: sen o ostatecznej zemście. Jego życie płynęło pod banderą: „co powinienem robić”. Wszyscy kochali Hamleta, ale on sam był ślepy na miłość.
Słowa kluczowe: Ofelia, włada, zdrada, zbrodnia, ufność, sen.
Nietzscheański wielbłąd, lew i dziecko – przemiana zorientowana na proces
Arkadiusz Tabero
Wielbłąd, lew i dziecko – to klasyczny już, symbolicznie zobrazowany przez Nietzschego model przemiany osobowości, który Jung opisuje jako proces indywiduacji. Jakie są mechanizmy i niebezpieczeństwa tej drogi, która u Nietzschego – opisana też obrazem linoskoka „wędrującego” na wysoko rozpostartej między dwiema wieżami linie – skończyła się w tragiczny sposób? Jakie jest niebezpieczeństwo „zawładnięcia” przez archetyp i „utknięcia” w jednej z „ról”, zatrzymania i usztywnienia psychiki w jednej formie przystosowawczej? Jaką pomoc i rozwiązanie może zaproponować psychologia zorientowana na proces w obliczu przemożnej siły jungowskich archetypów i nietzscheańskiej destrukcji?
Słowa kluczowe: człowiek, archetyp, osobowość rozwój, indywiduacja.
Zastosowanie systemowej terapii rodzinnej w terapii zaburzeń psychicznych
Elwira Blazewicz
W referacie przedstawiam krótki zarys historii terapii rodzinnej na Zachodzie, jej sytuację prawną w chwili obecnej w Niemczech oraz zastosowanie w klinice psychiatrycznej i prywatnym instytucie w Niemczech w latach dziewięćdziesiątych XX wieku.
Według założeń terapii rodzinnej pacjent jest nosicielem symptomu, który odzwierciedla zaburzony system rodzinny. Korekta systemu wymaga zidentyfikowania ról wyznaczonych poszczególnym jego członkom oraz naprawy zaburzonych schematów komunikacji. Zidentyfikowanie prawdziwego podłoża napięć i źródeł problemów w rodzinie powoduje często dramatyczną, korzystną zmianę lub ustąpienie symptomów u pacjenta jako „sprawcy” rodzinnych kłopotów, a w rzeczywistości jest on delegowany do tej roli przez „system”. Proces uczenia się nowych wzorów komunikacji pomaga rodzinie w znalezieniu równowagi.
Słowa kluczowe: rodzina, symptom, rola, komunikacja.
Eliksir wiecznej młodości czyli o niedojrzałości człowieka Zachodu
Robert Jęczeń
W swoich rozważaniach podejmuję problem niedojrzałości człowieka współczesnego w kulturze zachodniej. Postrzegam ludzkie istnienie holistycznie, jako zanurzone w kontekście swoich czasów, kultury i techniki. Stosuję podejście głównie kulturoznawcze i filozoficzne, wspieram się także psychologią Carla Gustava Junga.
Zakładam, że współczesny człowiek jest osobą bardziej estetyczną niż etyczną i jego życie nie jest już rozwojem od narodzin po starość, ale próbą zatrzymania się jak najdłużej na poziomie wieku młodego. Zauważam, że ludzie młodzi i w średnim wieku kładą coraz większy nacisk na przyjemność i szeroko rozumiane doznania estetyczne, uciekając od zobowiązań typu małżeństwo czy rodzicielstwo. Człowiek naszej kultury coraz częściej zrywa z tradycją i wartościami przodków i szuka ich w ofercie popkultury.
Panaceum na taki stan rzeczy to, moim zdaniem, powrót do modelu życia jako „drabiny” i – poprzez indywiduację – dalszy rozwój ku w pełni akceptowanej i szanowanej starości.
Słowa kluczowe: Carl Gustav Jung, człowiek współczesny, dojrzewanie, estetyka, indywiduacja, kultura Zachodu, seksualność, starość, tradycja, wygląd.