XXIII Forum

Wprowadzenie. Każda matka nosi w sobie córkę – Zenon Waldemar Dudek

23 Forum IJ podejmuje temat macierzyństwa i kobiecości jako fenomenu psychologicznego, kulturowego i społecznego. Wiek XX był na Zachodzie czasem przebudzenia matriarchatu, dał kobietom prawa wyborcze i dostęp do edukacji, zrodził ruch feministyczny. Popularne stały się ekologia, wegetarianizm, kulty narkotykowe i psychodeliczne, leczenie szamańskie, astrologia, wiara w inteligencję przyrody. Eksplodowała filozofia gender. Tego rodzaju zjawiska są interpretowane przez psychologów jungowskich jako wyraz kompensacji skutków cywilizacji patriarchalnej. W tej rewolucji kobieta i wartości kobiece przesunęły się do centrum życia publicznego. Mężczyźni w wielu obszarach przeszli na peryferia, a cechy męskie, jak intelektualizm, siła fizyczna, autorytaryzm zaczęły być piętnowane lub zostały „przejęte” przez środowiska kobiece.

Feminizm, tak jak patriarchat, ma różne strony, aspekty i wymiary. W swej klasycznej wersji uznaje on macierzyństwo za fundament kobiecej siły a dziecko za sprzymierzeńca. Przedstawicielka polskiego feminizmu, Izabela Filipiak, zauważa, że duma kobiety w okresie ciąży i po urodzeniu dziecka kontrastuje z poglądami radykalnego skrzydła feminizmu. Ten drugi nurt rodzinę uważa za przeżytek kultury patriarchalnej, chce ją zastąpić wspólnotą rządzoną przez matki. Powstają spory między kobietami, z których jedne afirmują macierzyństwo, a drugie ciążę uznają za stan niepożądany, pragnąc pełnej wolności dla kobiet, w tym seksualnej, i zapisać te prawa w ustawach.

Ponadczasowy punkt odniesienia starał się uchwycił intuicyjnie Carl Gustav Jung, pisząc o archetypie matki. Zauważa, że „każda matka zawiera w sobie córkę, a każda córka matkę” oraz że „każda kobieta wychyla się wstecz do swojej matki i do przodu, do własnej córki”. Kobieta odnajduje siebie, gdy ma dostęp do duszy swojej matki, która pamięta swoją matkę, za którą stoi babka i wszystkie mądre prababki. Z archetypem matki komunikują się córki i synowie, dorosłe kobiety i dorośli mężczyźni, których żadna tradycje nie może pominąć bez uszczerbku na poczuciu bezpieczeństwa, zdrowiu wewnętrznym, akceptacji siebie i zdolności do tworzenia więzi.

Zjawiska epoki wyostrzają archetypową prawdę, że kobiecie zagraża nie tyle mężczyzna i nie psuje drogi do szczęścia patriarchat, lecz jego zdegenerowane formy, które powstają zarówno z udziałem ojców, jak i matek. Jedną z przeszkód, jakie są obserwowane w terapii i zjawiskach społecznych, jest pochłaniająca forma matriarchatu (i matka pochłaniająca), która odcina drogę do dorosłości i córkom, i synom. Dyskusja o archetypie matki i wzorcach kobiecości będzie bardziej próbą szukania rozwiązań pojawiających się problemów w wymiarze osobistym i zbiorowym niż szukaniem „winnych”, co może jedynie usprawiedliwić niewiedzę i niemoc.

Dziecko w roli matki, matka w roli dziecka – Katarzyna Schier

Autorka wystąpienia przestawi mechanizm funkcjonowania psychicznego dzieci, które są zaniedbane emocjonalnie. Ten rodzaj trudnego doświadczenia wczesnodziecięcego może wiązać się, między innymi, z zaburzeniami osobowości matek. W odwołaniu do kilku teorii psychologicznych charakteryzujących stan umysłu matek z zaburzeniami borderline oraz zaburzeniami narcystycznymi opisane zostanie brzemię, jakie muszą dźwigać dzieci takich kobiet w kontakcie z nimi. Namysłowi poddana zostanie rola innych bliskich osób w rodzinie – ojców, dziadków oraz opiekunek. Poszukiwana będzie odpowiedź na pytanie: Dlaczego współczesna kultura wspiera pozycję dziecka w roli matki, pozwalając matce pozostać w roli dziecka? Autorka odwoła się do wyników badań własnych oraz do przykładów klinicznych.

Typy kobiecości. Matka pochłaniająca – Zenon Waldemar Dudek

Psychologia jungowska bazuje na archetypowym rozumieniu wzorców kobiecości. Są one uwarunkowane wpływem nieświadomości zbiorowej, która wchodzi w dialog ze świadomością indywidualną dziecka, dziewczynki, kobiety – tak powstają typy kobiecości. Brak świadomości własnego typu kobiecości, osadzonego na znaczeniu archetypowym, to stan pierwotny, dziecięco-dziewczęcy, infantylny (wieczna dziewczynka).

Erich Neumann wyróżnia typ podstawowy kobiecości – macierzyński – jego misją jest rodzenie, opieka nad dzieckiem i kreowanie wspólnotowego modelu życia, oraz typ transformacyjny, który wzmacnia ja „solarne” dziecka. Postawą macierzyńską kieruje archetyp Wielkiej Matki, a zmianę świadomości dziewczynki w świadomość indywidualnego typu u kobiety inspiruje archetyp Animusa (jak też Animy ojca). Według Toni Wolff świadomość kobieca wyrażają cztery wzorce kobiecości: Hetery (kobieta zmysłowa), Matki (opiekunka), Amazonki (kobieta męska), Pośredniczki (uduchowiona).

Dominacja cech kobiecości podstawowej i zakłócenia w jej obrazie u matki utrudniają wykształcenie się indywidualnego typu psychicznego u córki, jak i u syna. Szczególny typ takiego zaburzenia to matka pochłaniająca. Pod jej kontrolą córka nie wypracowuje własnego typu kobiecości – pozostaje w stanie infantylnym, tworzy typy negatywne lub sama staje się matką pochłaniającą. Typ międzypokoleniowej rodziny (organizacji, instytucji społecznych) zarządzany w takim schemacie to „pochłaniający matriarchat”. Dzieci (członkowie grupy) nie otrzymują w nim zgody na separację i autonomię.  Są niezdolne do niezależnego życia i samorealizacji jako jednostki poza systemem (efekt totalitarnej sekty).

Arabskie matki nie jadą do Europy – Ewa Machut-Mendecka

Dzisiaj uchodźcy z Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej wędrują do Europy stając się jej częścią. Kim są, jak dorastali? Jak zaważyły na ich wychowaniu matki? Matka na Wschodzie i w Afryce, zgodnie z przyjętym skryptem kulturowym, jest charyzmatyczna – zdecydowana i władcza. Całkowicie oddana rodzinie, nawet na ruinach, walczy o jej dobrobyt. Matki z Syrii, Iraku, Afganistanu, Arabki, Kurdyjki, Jazydki, Berberki nie jadą do Europy. Niezależnie od tego, ile straciły, pozostają na miejscu jako symbol niewygasłej tradycji swojego regionu.

Postać matki wyłania się zwłaszcza z kilku obrazów: Jest wyniesiona przez islam, zgodnie z którym macierzyństwo, z punktu widzenia wiary i kultury, należy do najwyższych wartości. W haremie wychowuje synów przez dłuższy czas w żeńskiej części domu, co wpływa na ich tożsamość. Bywa matką karzącą – głównie w strukturach plemiennych i wiejskich. Staje się androgyniczna, kierując rodziną. Pozostaje w ścisłym związku z synami, wynoszącymi ją na piedestał. Decyduje o losach córki.  Jest matką szahidów (poległych w walkach).

Matka zdominowana przez ideologię – Tomasz Olchanowski

W starożytnej myśli greckiej i u Platona eidos, pierwotnie znaczyło – „to, co ktoś widzi – wygląd i kształt w konkretnym sensie – oraz to, dzięki czemu, za pomocą czego ktoś coś widzi”. Idee pozwalają nam widzieć i oglądać, dzięki zaś widzeniu, czy też wizji zdobywamy wiedzę, czyli coś wiemy. Oczywiście idee rodzą inne idee, generują wciąż nowe perspektywy. Wynika stąd, że im większa liczba idei jest do naszej dyspozycji, tym więcej widzimy, im głębsze mamy idee, tym głębiej widzimy. Perspektywy monocentryczne zubożają naszą wizję świata, życia, człowieka, jak i nasze doświadczenie. Jednak niektóre idee, niczym okruchy, z unoszonego w przestworza, pękniętego diabelskiego lustra, wpadają do naszych oczu, zamrażając przy tym nasze serca, i stają się zaczynem ideologii.

Cóż dzieje się z systemem rodzinnym, kiedy to matka przyjmuje postać „ślepej”, odurzonej, strażniczki ideologii? Kiedy próbuje stać się perfekcyjnym ideologicznym automatem? Matka, sama będąca ofiarą procesów znacznie potężniejszych od niej, szukająca schronienia przed lękami, przemocą i traumatycznymi wspomnieniami w ideologiach wyznawanych przez swych prześladowców… Przewodnikami po zagadnieniu będą: Hans Christian Andersen i James Hillman.

Burdelmama i burdeltata w XIX-wiecznej kulturze polskiej – Paweł Fijałkowski

W XIX w. prostytucja rozwinęła się w ważną sferę życia społecznego i gospodarczego, przybierając coraz bardziej urozmaicone formy, mające zaspokoić różnorodne potrzeby klientów. Władze państwowe stworzyły system kontroli i reglamentacji usług seksualnych, akceptowały lub tolerowały funkcjonowanie domów publicznych. Prowadzili je przedsiębiorcy zwani w oficjalnych dokumentach gospodarzami i gospodyniami, występujący w mowie potocznej pod wieloma innymi określeniami, które z biegiem czasu nabrały mniej lub bardziej pejoratywnego wydźwięku. Niezależnie od faktycznej roli pełnionej przez burdelmamy i burdeltatów, rzeczowo analizowanej przez lekarzy, ich postrzeganie przez publicystów i pamiętnikarzy odzwierciedlało narastającą krytykę systemu reglamentacji usług seksualnych.

Zupełnie nowy testament, czyli jak kobiety próbowały ocalić świat – dr hab. Jacek Sieradzan

Referat analizuje wybrane wątki z filmu Zupełnie Nowy Testament (2015) w reżyserii Jaco Van Dormaela. Pokazuje jak świat stworzony przez egoistycznego, złego Boga próbują naprawić jego altruistycznie nastawione żona, Bogini, i córka. Próba radykalnej zmiany złego świata przez altruistycznie nastawione kobiety okazuje się nieudana. Po kosmetycznych zmianach sytuacja powraca do status quo. Interpretacja nawiązuje do wątków gnostyckich i archetypu Wielkiej Matki w ujęciu Ericha Neumanna. Bogini i Boska Córka, choć dysponują pewnymi mocami, nie mają żadnego związku z przypisywaną im przez Neumanna przemianą natury w duchowość. Nie widać, aby religijne mity miały mieć w codziennym życiu jakieś znaczenie. O losie człowieka decydują arbitralna decyzja boga i przypadek. Referat uzupełniają fragmenty filmu.

Dyskusja: Archetyp matki w cywilizacji sukcesu: miłość, altruizm, ofiara

Nowe technologie i inwazja mediów w życie prywatne zmieniają radykalnie epokę i życie kobiet. Realizują one swoje macierzyństwo coraz częściej poza polem rodziny: w edukacji, medycynie, prawie, nauce, biznesie, polityce, życiu społecznym. W zmienionym krajobrazie epoki droga do szczęścia kobiet-matek i realizacja różnych wzorców kobiecości ulega gruntownej zmianie. Transformacji ulega relacja między typami kobiecości i w relacji do męskości.
Czy kobiety są szczęśliwe, żyjąc pod presją sukcesu? Jakie skutki wywołuje w ich psychice presja cywilizacyjnego narcyzmu, ekshibicjonizmu, anoreksji? Czy dzieci muszą coraz wcześniej być dorosłe, wciągane w fenomen parentyfikacji?
Potrzebujemy dyskusji o macierzyństwie i kobiecych archetypach. Jakie wzorce mają dziś pozycję dominującą w palecie ścieżek realizacji kobiecości o dlaczego: amazonki, nimfy, madonny, hetery czy matki?