XIV Forum – Zenon Waldemar Dudek

Zenon Waldemar Dudek

streszczenie wystąpienia na XIV Forum Inspiracji Jungowskich „Idee i ideologie”

Powstawanie i upadek poszczególnych ideologii jest nieodłącznym składnikiem procesów cywilizacyjnych i kulturowych. Ideologie tworzą się w umysłach ludzi – jednostek i grup – nieustannie, tak w warunkach prosperity, jak i kryzysu.

W psychiatrii myślenie ideologiczne, które nie podlega krytyce, nazywamy paranoją, a jej psychologicznym podłożem jest mechanizm projekcji oraz mechanizm rozszczepienia części lub całości psychiki, którą jeden obiekt idealizuje (siebie, własny naród, własną wizję, płeć, religię itd.), a drugi demonizuje (innych, ich rasę, wiedzę, poglądy, wierzenia, obyczaje, płeć). Powstawanie ideologii w wyniku projekcji oraz jej przeobrażenia w interesujący sposób tłumaczy psychologia Junga.

Ideologie powstają na bazie strukturyzowania się idei psychicznych, które stanowią pierwotną, nieświadomą postać myśli bądź nieświadomego osądu uczuciowego. Przekaz ideologiczny cechuje symboliczna ekspresja (wieloznaczność, mitologiczna struktura treści) oraz dwubiegunowość przesłania, odwołująca się do fundamentalnych opozycji: dobro – zło, prawda – fałsz, życie – śmierć, zbawienie – potępienie, tradycja – rewolucja.

Symboliczna ekspresja ideologii oraz dwubiegunowy charakter jej treści wskazują na archetypowe podłoże. Osoba uwiedziona lub zastraszona ideologią zachowuje się automatycznie na wielu poziomach, przejmuje gotowe teksty, interpretacje, a nawet gesty. Z ideologią nie ma rzeczowej dyskusji, gdyż są w nią wplecione treści nieświadome (osobiste czy zbiorowe) i znaczenia irracjonalne oparte na emocjach i myśleniu symbolicznym (mitologicznym).

Archetypowe uwarunkowania ideologii dobrze ilustruje symbolika Cienia, która jest stałym elementem każdej ideologii, ale może być ona jej wiodącą treścią. Ideologia Cienia (na przykład satanizm czy ideologia materialistyczna), koncentruje się wokół takich tematów, jak walka ze złem, skrajny dualizm obrazu świata, opozycja jasność – ciemność, demonizowanie rzeczywistości i aksjologiczny nihilizm, śmierć, piekła, zagłada Ziemi i kosmosu, wizja Armagedonu, sądu ostatecznego w mniej lub bardziej symbolicznej bądź konkretnej postaci.