XIV Forum – Henryk Kliszko

Henryk Kliszko

streszczenie wystąpienia na XIV Forum Inspiracji Jungowskich „Idee i ideologie”

Mowa będzie o dwóch utopijnych projektach zrealizowanych przez dwa przeciwstawne i zwalczające się bezwzględnie na polu religii i polityki, ideologie: jezuicką i purytańską. Dwa projekty, które zaistniały jednocześnie w połowie XVII wieku w rewolucyjnej Anglii oraz w Ameryce Południowej. Stało się to za sprawą dwóch charyzmatycznych osobowości, które wywarły trwałe piętno historyczne: Ignacego Loyoli, generała SJ oraz Lorda Protektora Olivera Cromwella, którego sekretarzem i autorem poematu „Raj Utracony” był John Milton, opłakujący klęskę rewolucji, największy poeta angielski.

Można odnaleźć podobieństwo pomiędzy Pandemonium, paradygmatem uczenia opracowanym przez Olivera Selfridge’a w oparciu o rekonstrukcję rozdziału Pandemonium, Raju Utraconego, a strukturą poznania i podejmowania decyzji przez Radę Armii Nowego Wzoru, w skład której wchodzili kaznodzieje i prorocy mający objawienia o kierunku działań rewolucyjnych, koniecznych do jej zwycięstwa. Rada Armii, która była obok Parlamentu najwyższym kolegialnym organem rewolucji składała się z – po dwóch „agitatorów” – kaznodziei, proroków z każdego szwadronu rewolucyjnej kawalerii, słynnych „iron-sides”.

Wśród purytanów poszukujących objawień nierzadko czytano Ćwiczenia Duchowne Ignacego Loyoli, traktowane jako praktyczna pomoc w zadawaniu pytań Bogu i odczytywania jego odpowiedzi. Wedle podobnej metody zdobywania mistycznej wiedzy oraz jej praktycznego zastosowania, tworzono nowy świat i nowego człowieka w obu siedemnastowiecznych utopijnych Eksperymentach. Oba eksperymenty poniosły klęskę po śmierci Cromwella i rozwiązaniu Zakonu za sprawą zagrożonych w swej władzy monarchów europejskich. Oba odniosły zwycięstwo. Albowiem żołnierze rewolucyjnej Armii Nowego Wzoru po śmierci Cromwella opuścili Brytanię i stworzyli Nowe Jeruzalem, utopijną teokrację w Nowej Anglii, z której zrodziła się Rewolucja Amerykańska i USA. Zaś nad gruzami Raju Utraconego setek redukcji jezuickich od Patagonii do Kalifornii, w których przez półtora wieku prosperowała kultura sprawiedliwości, równości i wolności, unosi się dzisiaj rewolucyjny duch teologii wyzwolenia.

Dwie teokracje wytworzyły dwa wzorce kalwiński dla północnej półkuli i ignacjański dla południowej, łacińskiej półkuli amerykańskiej. Oba wzorce zakładają, iż Bóg jest wszystkim i jest we wszystkim, albowiem łącznikiem pomiędzy purytanizmem i jezuityzmem jest filozofia Spinozy, który był wychowankiem eksjezuity, a bliskim przyjacielem Henryka Oldenburga zaufanego współpracownika Miltona i Cromwella. Można dostrzec zbieżność między metodą ruchu kolegianckiego w Niderlandach a metodą wychowawczą kolegiów jezuickich w Europie, Ameryce i Azji. Milton, najwybitniejszy umysł rewolucji brytyjskiej zainspirował, po wiekach, Olivera Selfridge’a do opracowania „Pandemonium – paradygmatu uczenia” będącego podstawą dla współczesnych neurobiologicznych teorii umysłu i programów AI. Ćwiczenia Duchowne pozostają zaś w bliskim związku z teorią neurobiologiczną markera somatycznego Antonia Damasio, która powstała min przez nawiązanie do dwóch siedemnastowiecznych wielkich filozofów: Kartezjusza i Spinozy.