Zenon Waldemar Dudek

streszczenie wystąpienia na XIX Forum Inspiracji Jungowskich
„TERAPIA I KULTURA”

W ciągu ponad stu lat rozwoju psychoterapii stała się ona ważną częścią kultury. Proces ten można uznać za zjawisko kompensacyjne wobec dehumanizacji ludzkiego życia w warunkach cywilizacji technicznej, zmaterializowanej i konsumpcyjnej.

Wiodącą rolę w ukształtowaniu się znaczącej pozycji psychoterapii odegrała psychoanaliza. Poddała ona krytyce system rodzinny i wychowanie w społeczeństwie, wprowadziła wyrafinowane metody analizy i interpretacji psychologicznej. W ramach krytyki psychoanalizy powstawały inne kierunki pomocy terapeutycznej: ukierunkowane na ciało, metody behawioralne, humanistyczne, systemowe, grupowe, treningowe.

Dziś poszczególne nurty terapii rozrosły się w odrębne szkoły, a jednocześnie powstały wąskospecjalistyczne metody, techniki i teorie, które zajmują się odrębnymi problemami i fragmentami życia człowieka. Jak powiedział James Hillman, mimo 100 lat działań psychoterapii, świat nie stał się lepszy. Psychoterapia przestaje nadążać za galopującymi zjawiskami kryzysowymi w świecie.

Gdzie szukać wspólnej, trwałej podstawy dla współczesnej psychoterapii? Taką podstawą – jak się wydaje – jest terapia ukierunkowana kulturowo. Pacjent, tak jak lekarz czy psychoterapeuta, jest istotą kulturową (homo culturalis). Kulturowe ukierunkowanie terapii integruje całość oddziaływań leczniczych wobec pacjenta, którego świadomość i tożsamość potrzebują odwołania do kultury. Pacjent nie jest tylko ciałem, nie jest tylko psychiczną osobowością czy indywidualnością ani tylko rolą społeczną, lecz także kulturową tożsamością, podmiotem kultury.

Kultura jest nadrzędną symboliczną całością, która przeprowadza ludzką psyche od początku życia, przez życie dorosłe aż do śmierci i proponuje uniwersalne, archetypowe rozwiązania najważniejszych kryzysów. Poprzez zabawę, baśń i mit dziecko rozpoznaje źródło wewnętrznego lęku i uczy się bezpieczeństwa, zdobywa świadomość, aby przeciwstawić się mrokom nieświadomości. Podobnie młodzież zagłębia się w literaturę i teatr, ogląda filmy i słucha muzyki, tworzy rytuały, aby doświadczyć autonomii swej osobowości i zbudować poczucie wartości. Staje się zdolna do rywalizacji i podjęcia poszukiwań indywidualnej drogi życia, działania wbrew pojawiającym się przeszkodom. Wkracza na drogę bohatera. Również dorosły na swoje zadanie, ma skrystalizować osobiste poczucie tożsamości i wziąć odpowiedzialność za podjęte zadania.

W kontekście kultury terapia jest procesem inicjacyjnym, w którym dziecięca psychika wkracza w strefę młodości, a młodzieńcza psychika staje się dorosła. Dojrzała dorosłość natomiast wzbogaca kulturę na miarę swych talentów i staje się zdolna do konfrontacji ze śmiercią.
Terapia kulturowa aktywizuje kulturowy, archetypowy wymiar świadomości, wspiera procesu indywiduacji oraz inspiruje procesy inicjacyjne w osobowości jednostki i w aktywności wspólnoty.

Zenon Waldemar Dudek – specjalista psychiatra, zajmuje się psychoterapią indywidualną, psychologią osobowości i psychologią kultury; autor artykułów, opracowań i książek z zakresu psychologii głębi, zwłaszcza psychologii jungowskiej, oraz psychoterapii i psychologii kultury.
Współautor książki “Psychologia kultury. Doświadczenia graniczne i transkulturowe” (2005; 2008) oraz podręcznika psychoterapii “Psychoterapia. Teoria” (2005) i “Psychoterapia. Szkoły i metody” (2011). Współredaktor zbioru tekstów “Spotkania z Jungiem” (2007). Redaktor naczelny i wydawca „ALBO albo. Problemy psychologii i kultury”. Autor opracowań psychologii Junga: “Jungowska psychologia marzeń sennych” (1997; 2007; 2010), “Podstawy psychologii Junga” (2002; 2006), “Psychologia chłopca według Junga” (2010), “Psychologia integralna Junga” (1995; 1996; 2006) oraz artykułów w kwartalniku „ALBO albo. Problemy psychologii i kultury”.