XV Forum – Zenon Waldemar Dudek

Zenon Waldemar Dudek

streszczenie wystąpienia na XV Forum Inspiracji Jungowskich „Punkty zwrotne”

Przeżycia graniczne to doświadczenia o charakterze kryzysowym i transformacyjnym, które trudno poddają się badaniu i ocenie zewnętrznej. Ich treść dotyczy zwykle kluczowych wyzwań, jakie stają na linii życia człowieka – emocjonalnych, egzystencjalnych, duchowych itd. Są wśród nich doświadczenie śmierci i odrodzenia, inicjacji seksualnej i społecznej, kobiecości i męskości, ekstazy i duchowego uniesienia, ofiary i cierpienia, szczęścia i miłości, zdrady i odrzucenia, wzrostu i upadku, olśnienia twórczego, religijnego, naukowego, jak też pustki, nudy i bezsensu życia.

Psychologia Junga dowodzi, że doświadczenia graniczne są wpisane w bieg procesu indywiduacji. Centralnymi przeżyciami kryzysowymi, obok powszechnych przemian okresu dojrzewania, są doświadczenia graniczne przełomu połowy życia. Jest to przejście z fazy naturalnej, kiedy życie psychiczne koncentruje się wokół struktury ego oraz relacji społecznych (struktura fasady), do fazy kulturowej, kiedy struktura ego wchodzi w relację z symbolami archetypowymi (obrazami nieświadomości zbiorowej).
Tego rodzaju syndrom przeżyć granicznych prowadzi do jakościowej, często całościowej transformacji osobowości. Intensyfikacja takich przeżyć może mieć miejsce w pierwszej połowie życia, przyjmując postać irracjonalnych, archetypowych doświadczeń, w tym także określanych jako zaburzenia psychiczne. Jednostka, realizując swą osobistą misję, jest niejako zmuszona do tego, by iść drogą bohatera. Bywa, że już małe dziecko staje przed ogromem wyzwań psychicznych, społecznych i moralnych, stając do walki z symbolicznym smokiem (dziecko jako zbawca rodziny).
Smok (demon, szatan, śmierć) to najbardziej powszechne wyobrażenie zagrożeń na drodze bohatera – personifikacja uniwersalnej sytuacji granicznej. Ze smokiem walczyli i święci chrześcijańscy i mityczni bohaterowie różnych kultur, stając przed dylematem dobra i zła (por. dylematy Hamleta, Jezusa, Kriszny).

Psychologia i psychoterapia współczesna nie docenia wagi doświadczeń granicznych, traktując je często jak zwykłe procesy świadomości czy osobiste, subiektywne „traumy”, z których trzeba leczyć jednostkę. W psychologii ukierunkowanej na kulturę wszelkie traumy i symptomy kryzysowe są nie tylko wyrazem defektu psychiki, lecz zawierają głębszy, tj. duchowy, archetypowy sens.

Archetypowa interpretacja przeżyć granicznych pozwala dostrzec analogie między inicjacjami tradycyjnych bohaterów historycznych, mitologicznych czy literackich i doświadczeniami współczesnej jednostki w sytuacji granicznej. Interesującym polem obserwacji kryzysowych doświadczeń granicznych jest dziedzina psychoterapii (dylemat Kasi, jak walczyć z niedojrzałą matką, będąc od niej zależną, i jak ją nazywać, kiedy ona w istocie matką nie jest – „ta kobieta”).