Słowniczek wybranych terminów psychoterapeutycznych
na podstawie książki Rozmowy o tajemnicach psychoterapii
Lidii Grzesiuk i Krzysztofa Krawczyka
Acting out – rodzaj zachowań wynikających z utraty kontroli nad pewnymi nieuświadomionymi impulsami. Są formą obrony, oporu w terapii u osób głębiej zaburzonych; pozwalają na doraźne rozładowanie emocjonalnych problemów bez konieczności ich uświadomienia. Często są to zachowania aspołeczne, gdyż wyrażane w działaniu impulsy mają najczęściej charakter seksualny bądź agresywny. W psychoterapii spotykane podczas pracy nad trudnym materiałem – na przykład pacjent docierający do nagromadzonej w sobie nienawiści do ojca, którego się boi, rozładowuje napięcie, niszcząc gabinet psychoterapeutyczny bądź atakując fizycznie samego terapeutę.
Agorafobia – jedna z odmian fobii; lęk przed przebywaniem na otwartej przestrzeni, wyjściem z domu, wejściem do dużego sklepu, tłumem, miejscami publicznymi, samotnym podróżowaniem. Często połączona z wyobrażaniem sobie ataku lęku w unikanej sytuacji. Odwrotnością agorafobii jest klaustrofobia, czyli lęk przed przebywaniem w ciasnych lub zamkniętych pomieszczeniach.
Agresja – zachowanie, którego celem jest wyrządzenie komuś krzywdy, szkody fizycznej lub psychicznej (zranienie, zadanie bólu, zastraszenie itp.). Może być również skierowana na własną osobę, przyjmując formę autoagresji. Jest wtedy mniej uświadomiona, może być odpowiedzią na nieprzyjemne stany wewnętrzne, takie jak gniew, lęk, rozpacz, nuda. Stanowi element niektórych zaburzeń psychicznych – na przykład osoby uzależnione od nikotyny ignorują napis „Palenie zabija” umieszczany na opakowaniu papierosów.
Analiza transakcyjna – koncepcja psychologiczna stworzona przez Erica Berne’a. Opiera się na teorii osobowości traktowanej jako system trzech odrębnych struktur, tzw. stanów ego: Dorosłego, Dziecka i Rodzica, charakteryzujących się odmiennymi wzorcami myślenia, zachowania czy formami przeżywania. Koncepcja dotyczy czterech obszarów funkcjonowania człowieka: (1) jego osobowości, czyli relacji pomiędzy stanami ego; (2) jawnej komunikacji z innymi ludźmi; (3) ukrytej transakcji (gry) z innymi ludźmi, ukierunkowanej na uzyskanie korzyści emocjonalnej; (4) realizacji całościowego planu życiowego (skryptu).
Anoreksja – choroba polegająca na szybko postępującym wyniszczaniu organizmu, przejawiającym się utratą wagi wywołanej przez osobę chorą. Dotyczy przeważnie dorastających dziewcząt i kobiet przed 25. rokiem życia. Osoba chora odmawia utrzymania ciężaru ciała powyżej granicy wagi minimalnej dla wieku i wzrostu, przeżywa intensywny lęk przed przybraniem na wadze lub otyłością, podtrzymywany zaburzonym obrazem własnego ciała. Osoba chora uważa, że jest zbyt gruba, mimo że tak naprawdę jest już wychudzona. Ponieważ może ona odczuwać lęk, że nie spełnia wymogów współczesnego świata co do własnego wyglądu, anoreksja traktowana jest jako choroba cywilizacyjna.
Antypsychiatria – ruch społeczny zapoczątkowany w latach 60. XX wieku, który w skrajnej postaci głosił, że pacjenci placówek psychiatrycznych nie są osobami chorymi, ale jednostkami, które nie przyjęły wartości i norm powszechnie obowiązujących w społeczeństwie. Narzędziem represji społeczeństwa wobec nonkonformistycznych jednostek stało się etykietowanie „chory psychicznie”. Konsekwencją takiego poglądu było spostrzeganie choroby psychicznej jako rodzaju doświadczenia ludzkiego równoprawnego z innymi, społecznie akceptowanymi. Antypsychiatria jako sprzeciw wobec przemocy farmakologicznego leczenia psychiatrycznego jest silnie krytykowana przez współczesną psychiatrię. Idee antypsychiatrii można rozpoznać w dążeniu do traktowania każdego pacjenta indywidualnie, poza etykietą diagnozy, przyznaniem mu prawa do własnych przeżyć, niezależnie od społecznych norm i ocen.
Asertywność – umiejętność korzystanie z osobistych praw bez naruszania praw innych. Składa się na nią m.in. umiejętność wyrażania własnych opinii, potrzeb, życzeń oraz umiejętność odmawiania w sposób nieuległy i nieraniący innych. Asertywność nie oznacza zatem ignorowania emocji i dążeń innych ludzi; polega na uznawaniu, że jest się tak samo ważnym jak inni.
Bioenergetyka – system terapeutyczny stworzonym przez Alexandra Lowena. Najczęściej kojarzona z terapeutyczną pracą z ciałem. Swoje teoretyczne podstawy wywodzi z psychoanalizy, jednak w przeciwieństwie do niej oddziaływania praktyczne kieruje w pierwszej kolejności na ciało (np. sylwetka ciała, napięcie mięśni, oddech). Podstawowym zadaniem pracy terapeutycznej jest odzyskanie stłumionych emocji z ciała i ich ekspresja, a następnie wytłumaczenie pacjentowi genezy i negatywnego wpływu na życie przeżywanego ponownie konfliktu. Zaletą takiej formy pracy jest możliwość dotarcia do wspomnień i emocji z bardzo wczesnego dzieciństwa, które są niedostępne technikom terapeutycznym opartym na pracy na poziomie słownym.
Bulimia – zaburzenie odżywiania, polegające na okresowych napadach żarłoczności z utratą kontroli nad ilością spożywanych pokarmów, stąd nazywana żarłocznością psychiczną. Ma podłoże psychiczne (dotyka osoby, które nie akceptują swojego wyglądu, wagi, nie czują się dobrze w swoim ciele i pragną za wszelką cenę polepszyć swoje samopoczucie). Chorzy zwykle czują się głodni, nawet bezpośrednio po jedzeniu, następnie stosują sposoby kontrolowania wagi ciała przez prowokowanie wymiotów, nadużywanie środków przeczyszczających, ścisłą dietę, głodówkę lub bardzo wyczerpujące ćwiczenia fizyczne, które mogą być niebezpieczne dla zdrowia. Większość pacjentów dotkniętych bulimią to kobiety.
Choroba sieroca – zespół objawów zahamowania wzrostu fizycznego i opóźnienia rozwoju emocjonalnego występujący u niemowląt pozbawionych głównie kontaktu dotykowego
z matką, karmienia przez nią i innych macierzyńskich zachowań. Dotyczy nie tylko wychowanków domów dziecka, ale może występować także wśród dzieci wychowanych w rodzinach, gdzie żadne z rodziców nie chce lub nie potrafi nawiązywać kontaktów emocjonalnych (uśmiech, empatia) i fizycznych (przytulanie, głaskanie itp.) z dzieckiem. Czynnikami przyczyniającymi się do zaniedbania dzieci przez rodziców są bieda, choroba psychiczna, zaburzenia osobowości, problem alkoholowy itp. Objawami choroby sierocej są: niedostateczne lub nadmierne poczucie winy, znaczne osłabienie lub brak umiejętności nawiązywania i utrzymania emocjonalnych więzi oraz tzw. bujanie się.
Depresja – zaburzenie psychiczne z grupy chorób afektywnych charakteryzujące się objawami: (1) emocjonalnymi (obniżony nastrój, płacz, utrata radości życia); (2) poznawczymi (negatywny obraz siebie, obniżona samoocena, samooskarżenia, pesymizm i rezygnacja, a w skrajnych wypadkach mogą pojawić się także urojenia depresyjne); (3) motywacyjnymi (problemy z mobilizacją do wszelkiego działania, spowolnienie psychoruchowe, trudności z podejmowaniem decyzji); (4) somatycznymi (zaburzenia rytmu snu i czuwania, utrata apetytu, osłabienie i zmęczenie, ogólne złe samopoczucie fizyczne). Wyodrębnia się kilka postaci depresji: (1) reaktywna – zaburzenie nastroju jest skutkiem aktualnych zdarzeń życiowych, (2) depresja wynikająca z czynników „wewnętrznych”, (3) depresja psychotyczna – nasilona depresja aż do utraty kontaktu pacjenta z rzeczywistością.
Desensytyzacja – technika terapii behawioralnej, polegająca na wygaszaniu lęku poprzez stopniową konfrontację z wyobrażeniami związanymi z lękiem i poprzez wcześniejsze wzbudzanie stanu przeciwnego do lęku (głównie relaksu).
Doświadczenie korektywne – występuje wtedy, kiedy pacjent spotyka się podczas terapii z nową, zupełnie inną niż doświadczana w dzieciństwie reakcję psychoterapeuty lub grupy terapeutycznej na swoje nieprawidłowe zachowania. Czynnik leczący w psychoterapii, gdyż zachowanie terapeuty pokazuje pacjentowi negatywne skutki jego uprzednich reakcji oraz podaje możliwość odmiennego, lepszego reagowania w przyszłości.
Empatia – zdolność odczuwania stanów psychicznych innych ludzi (empatia emocjonalna) i/ lub umiejętność przyjęcia ich sposobu myślenia, spojrzenia z ich perspektywy na rzeczywistość (empatia poznawcza). Zdolność do empatii stanowi podstawową umiejętność psychoterapeuty. Na płaszczyźnie społecznej jest jednym z podstawowych czynników zgodnego współżycia, gdyż stanowi najsilniejszy mechanizm hamujący zachowania agresywne.
Fobie – zaburzenia nerwicowe, których objawem podstawowym jest uporczywy lęk przed różnymi określonymi sytuacjami, zjawiskami lub przedmiotami, wymuszający konieczność unikania ich. Fobie wywołane są przez pewne sytuacje lub obiekty zewnętrzne, które obiektywnie nie są niebezpieczne. Przesadne reakcje zaniepokojenia i trwogi pojawiają się pomimo świadomości o irracjonalności własnego lęku i zapewnień, że obiekt lęku nie stanowi realnego zagrożenia. Przykładowe fobie: arachnofobia – lęk przed pająkami; batrachofobia – lęk przed żabami; kynofobia – lęk przed psami; brontofobia – lęk przed burzą; hemofobia – lęk przed widokiem krwi; awiofobia – lęk przed lataniem samolotem; antropofobia – lęk przed ludźmi; triskaidekafobia – lęk przed liczbą 13 (liczbami feralnymi); gamofobia – lęk przed zawarciem małżeństwa; homofobia – lęk przed zetknięciem z osobami
o orientacji homoseksualnej, byciem homoseksualistą; ksenofobia – lęk przed obcymi ludźmi; nekrofobia – lęk przed umarłymi.
Genogram – graficzne przedstawienie przekazów międzypokoleniowych w rodzinie, podobne do drzewa genealogicznego. Ilustruje powiązania między krewnymi oraz ważne daty z życia członków rodziny. Stosowany przez terapeutów głównie w celu zdiagnozowania relacji w rodzinie. Umożliwia poznanie dysfunkcji rodzinnych, nieświadomie przekazywanych z pokolenia na pokolenie, takich jak trudności w związkach interpersonalnych, alkoholizm itp.
Identyfikacja projekcyjna – jeden z wczesnych, pierwotnych mechanizmów obronnych. Polega na przypisywaniu innej osobie nieakceptowanych własnych przeżyć, przy jednoczesnym reagowaniu na tę osobę tak, jakby ona realnie przeżywała wyprojektowane przeżycia. Zachowanie osoby projektującej powoduje, że druga osoba zaczyna przeżywać i reagować zgodnie z treścią projekcji. Zjawisko zachodzi zwłaszcza w psychoterapii, gdzie pacjent projektuje swoje przeżycia, a terapeuta ma za zadanie rozpoznać zjawisko i przetworzyć uczucia pacjenta w dojrzałe. Dotyczy głównie pacjentów o zaburzeniach głębszych niż neurotyczne – zaburzenia osobowości (np. narcystyczne), schizofrenia.
Interpretacja – podstawowa technika pracy psychoanalityka. Ma na celu uświadomienie psychicznych treści nieświadomych przez wyjaśnienie znaczenia, przyczyny, dynamiki konkretnego zjawiska psychicznego. Leczące są interpretacje odnoszące się do aktualnej relacji pacjent – terapeuta, do których dochodzi sam pacjent.
Katharsis – jedno z podstawowych zjawisk psychoterapii, mające walory leczące. Jego istotą jest uwolnienie od cierpienia, odreagowanie zablokowanego napięcia, stłumionych emocji, myśli i wyobrażeń. Wymaga rozluźnienia kontroli mechanizmów obronnych jednostki blokujących dostęp do treści znajdujących w katharsis ekspresję. Uwolnieniu podlegają treści, które dotychczas osłabiały sprawne funkcjonowanie
i niepokoiły świadomość.
Klaryfikacja – w terapii humanistycznej nazywanie przeżywanych przez pacjenta uczuć, o których nie mówi, bo – być może – ich nie dostrzega.
Kontrakt terapeutyczny – umowa zawierana między pacjentem a terapeutą na początku psychoterapii, by uzgodnić jej cel, stosowane środki, częstość spotkań, warunki płatności itp.
Lobotomia przedczołowa – zabieg chirurgiczny, który polega na przecięciu włókien łączących płaty czołowe z międzymózgowiem. Po raz pierwszy operację tę przeprowadził Portugalczyk Antonio Egas Moniz w 1936 r. Za tę psychochirurgiczną metodę leczenia chorób psychicznych uzyskał w 1949 r. Nagrodę Nobla. Ze względu na skutki uboczne, metody tej obecnie nie stosuje się. Sam Moniz został postrzelony przez swojego byłego pacjenta, który czuł się ofiarą negatywnych efektów zastosowanej techniki.
Mania – zaburzenie psychiczne o charakterze afektywnym; cechuje je: podwyższony nastrój, euforia, myśli o charakterze wielkościowym, zawyżona samoocena, nadmierne pobudzenie, obniżona potrzeba snu. Mania samodzielnie występuje niezwykle rzadko, zwykle pojawia się na przemian z epizodami depresyjnymi.
Manipulacja – świadome działanie mające na celu oszukanie osoby lub grupy ludzi, aby skłonić do działania, niekiedy sprzecznego z ich dobrem. Zazwyczaj osoba lub grupa ludzi poddana manipulacji nie jest świadoma środków, przy użyciu których wywierany jest wpływ. Manipulator najczęściej osiąga korzyści osobiste kosztem osób poddanych manipulacji.
Mechanizmy obronne – metody radzenia sobie z wewnętrznymi konfliktami w celu ochrony osobowości, zmniejszenia lęku, frustracji i poczucia winy. Na ogół są one nawykowe
i nieuświadomione. Zostały opisane po raz pierwszy przez twórcę psychoanalizy, Zygmunta Freuda. W umiarkowanym nasileniu ich występowanie pełni rolę przystosowawczą. Stosowane nadmiernie lub nieadekwatnie do sytuacji mogą utrudniać funkcjonowanie, prowadzić do patologii.
Modelowanie – sposób uczenia się przez obserwowanie zachowań innych ludzi (dlatego zwany też naśladowaniem); teoria Alberta Bandury rozwijająca teorie uczenia się oparte na warunkowaniu. Pozwala spojrzeć na proces uczenia się nie tylko w wąskim kontekście akcja – reakcja, ale uznać, że efekty uczenia się stanowią wewnętrzny potencjał jednostki, który może być wykorzystany w przyszłości, niekoniecznie w chwili nabycia umiejętności.
Motywacja – stan gotowości człowieka do podjęcia określonego działania, wzbudzone potrzebą lub koniecznością procesy psychiczne i fizjologiczne prowadzące do określonych zachowań. Procesy motywacyjne wyznaczają kierunek zachowania osoby, nastawiają na osiągnięcie celów, zamierzonych wyników. Wyróżnia się: (1) motywację wewnętrzną, kiedy aktywizacja organizmu następuje w wyniku dążenia do zaspokojenia swoich potrzeb; oraz (2) motywację zewnętrzną, kiedy źródłem działania jest system zewnętrznych kar i nagród. Działania wzbudzone motywacją wewnętrzną są wykonywane z większą konsekwencją, towarzyszy im poczucie satysfakcji.
Narcyzm – we współczesnej klasyfikacji psychiatrycznej uznawany za jedno z zaburzeń osobowości. W tradycji psychoanalitycznej traktowany dwojako: (1) jako przejściowy stan rozwoju psychicznego typowy dla małego dziecka, charakteryzujący się nieprawdziwym przekonaniem o własnej wszechmocy, wyjątkowości, samowystarczalności i kończący się uświadomieniem sobie przez dziecko własnej odrębności oraz zależności od innych; (2) jako stan patologiczny, będący konsekwencją nieprawidłowego przejścia procesu opisanego wyżej. Osoby narcystyczne są skoncentrowane na sobie, ale nieudane próby wejścia w intymny związek z drugą osobą są niekiedy powodem ich znacznego cierpienia. Doświadczają wahnięć samopoczucia – od miłości i samouwielbienia do samoponiżenia, myśli samobójczych, depresji narcystycznej, poczucia niższości. Narcyzm często współwystępuje z niedookreślonym i rozmazanym poczuciem tożsamości.
Nerwice (neurozy) – grupa zaburzeń psychicznych o bardzo rozmaitej symptomatyce (fobie, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, zaburzenia konwersyjne, zaburzenia psychosomatyczne). U ich podłoża leży niemożliwy do zaakceptowania konflikt wewnętrzny zlokalizowany w nieświadomości. Charakterystyczne jest to, że chory często zdaje sobie sprawę z absurdalności swoich objawów (natręctw, fobii) czy braku ich somatycznych podstaw (negatywne wyniki badań lekarskich), jednakże zmuszony jest do ich powtarzania. Krytycyzm pacjenta wobec swoich objawów chorobowych różni nerwice od psychoz.
Neurolingwistyczne programowanie – koncepcja umysłu, zaburzeń i psychoterapii powstała w latach siedemdziesiątych XX w.; stanowi próbę integracji terapii Miltona Ericksona, nurtu humanistycznego (terapia Gestalt) i systemowego (terapia Virginii Satir). Koncentruje się na zachowaniach komunikacyjnych człowieka, zwłaszcza na nieprawidłowych wzorcach komunikacji werbalnej i znaczeniu komunikacji niewerbalnej. Podkreśla rolę wewnętrznej reprezentacji rzeczywistości w sposobie spostrzegania obiektywnej rzeczywistości. Wykorzystuje wiele nowatorskich technik terapeutycznych; niektóre z nich są uznawane za kontrowersyjne przez przedstawicieli środowisk naukowych.
Nieświadomość – według psychoanalizy jeden z obszarów psychiki (obok świadomości i przedświadomości). Skupia treści psychiczne, które są nieakceptowane przez świadomość i, chociaż niewidoczne, mają znaczenie, toteż stale próbują przedostać się do świadomości. Efektem przedostawania się treści nieświadomych do świadomości są marzenia senne, objawy neurotyczne (lęki, obsesje, kompulsje, objawy konwersyjne), przejęzyczenia i czynności pomyłkowe.
Objawy konwersyjne – ostre objawy neurotyczne polegające na zaburzeniu lub zaniku określonej funkcji czuciowo-ruchowej, czyli może to być np. niedowład, kiedy kończyna traci funkcję ruchu, bądź głuchota, kiedy ucho traci funkcję słyszenia. O konwersji mówimy wtedy, kiedy nie można wyjaśnić występowania objawów chorobowych wynikami badań lekarskich. Często pacjenci z objawami konwersyjnymi z „dziwną” obojętnością odnoszą się do utraty uprzedniej sprawności. Istnieją dowody, że przyczyną konwersji mogą być czynniki natury psychicznej. Według psychoanalityków objawy te są manifestacją silnego konfliktu wewnętrznego. Według teorii komunikacyjnych reakcje konwersyjne są wołaniem o pomoc. Istotne jest to, że objawy nie podlegają świadomej kontroli – w żadnym wypadku nie są symulacją.
Odreagowanie – patrz katharsis.
Opór – siła przeciwdziałająca postępowi w psychoterapii. Przejawia się w formie milczenia, niechęci do dzielenia się pojawiającymi się treściami, komunikowaniem ważnych treści w lekceważący sposób, spóźnianiem się na sesje, demonstrowaniem znudzenia podczas sesji. Może być reakcją na zbyt gwałtowne zmiany w procesie terapeutycznym, także wyrazem obiekcji pacjenta do formy terapii, osoby terapeuty, warunków kontraktu (nie musi zatem wynikać z dynamiki procesu terapeutycznego).
Paradoks pragmatyczny – forma paradoksu stosowana
w psychoterapii, mająca na celu pracę z oporem pacjenta. Stwarza pozory, że daje się pacjentowi swobodę wyboru, a faktycznie wymusza współpracę. Najprostszą formą paradoksu pragmatycznego jest stwierdzenie typu: „Możesz zrobić to teraz albo za chwilę” – odrzucające możliwość niezrobienia danej czynności wcale.
Projekcja – mechanizm obronny oznaczający przypisywanie innym własnych poglądów, zachowań lub cech, najczęściej negatywnych. Przykład: kobieta, której zaloty zostały odrzucone, odbiera zachowanie mężczyzn jako molestowanie seksualne.
Przeciwprzeniesienie – zjawisko będące elementem relacji terapeutycznej. W ortodoksyjnej psychoanalizie oznacza nieświadomą odpowiedź terapeuty na przeniesienie pojawiające się u pacjenta i traktowane jest jako czynnik zakłócający proces analityczny. Współcześnie oznacza wszystkie uczucia psychoterapeuty ujawniające się w stosunku do pacjenta i uznawane jest za narzędzie diagnostyczne problemów pacjenta, dostarczające wiadomości o jego nieświadomości.
Przeniesienie – zjawisko w psychoterapii polegające na tym, że pacjent rzutuje na terapeutę swoje nieświadome myśli, uczucia, wyobrażenia. Przejawem tych wyobrażeń może być to, że pacjent na przykład dostrzega w terapeucie swoją matkę i tak też go traktuje, przenosząc nań uczucia, jakie ma względem matki. W konsekwencji wytwarza się powiązanie między terapeutą a pacjentem odpowiadające pierwotnemu związkowi dziecka z rodzicem. W ramach psychoanalizy przeniesienie wykorzystuje się do tego, by pacjent ponownie, ale już w sposób świadomy przeżył treści dotychczas spoczywające w stanie nieświadomości. Dzięki temu rozwiązuje konflikt wewnętrzny, który leżał u podstaw jego nerwicy.
Psychodrama – technika terapeutyczna opracowana przez Jacoba L. Moreno. W oryginalnej wersji była formą psychoterapii grupowej, metodą teatru leczniczego, w którym pacjent przeżywał na scenie swój dramat, rozwiązywał swoje problemy, wypróbowywał nowe zachowania i role społeczne.
Psychozy – zaburzenie psychiczne, w których stan umysłu doznaje silnych zakłóceń w odbieraniu rzeczywistości. Osoby, które doznają stanu psychozy, doświadczają zaburzeń:
(1) świadomości; (2) spostrzegania (np. dostrzeganie czegoś, czego w ogóle nie ma w miejscu wskazanym przez chorego);
(3) sposobu myślenia (spowolnienie, przyspieszenie, natłok, urojeń, czyli fałszywych sądów). Osoba znajdująca się w stanie psychozy nie ma jej świadomości – wydaje się jej, że funkcjonuje normalnie. Brak krytycyzmu wobec własnych, nieprawidłowych spostrzeżeń i osądów stanowi istotę psychozy.
Regresja – oznacza powrót do zachowania charakterystycznego dla wcześniejszego okresu rozwojowego. Zachodzi głównie pod wpływem stresu. Może pojawiać się w psychoterapii, np. jest warunkiem zjawiska przeniesienia w psychoanalizie.
Schizofrenia – zaburzenie psychiczne zaliczane do grupy psychoz. Objawia się upośledzeniem postrzegania rzeczywistości, najczęściej pod postacią omamów słuchowych (słyszenie dźwięków, których inne osoby nie słyszą), paranoidalnych lub dziwacznych urojeń (podtrzymywanie fałszywych przekonań, błędnych sądów, mimo obecności dowodów wskazujących na ich nieprawdziwość) albo zaburzeniami mowy i myślenia. Objawy powodują poważne trudności w funkcjonowaniu społecznym czy zawodowym. Niekiedy może być konieczna przymusowa hospitalizacja.
Skrypt życiowy – pojęcie wywodzące się z analizy transakcyjnej. Dotyczy ogólnych przeświadczeń osoby odnośnie do celu życia, tego, kim jest, do czego powinna w życiu zmierzać, kim są inni ludzie. Skrypt kształtuje się zwykle we wczesnym dzieciństwie w toku kontaktów z rodzicami. Wyznacza ogólnym plan życiowy osoby.
Socjopatia – zaburzenie osobowości przejawiające się nieprzestrzeganiem podstawowych norm moralnych oraz wzorców zachowań w społeczeństwie. Uwidacznia się wyraźnym brakiem przystosowania do życia w społeczeństwie, często prowadzi do konfliktu z prawem.
Stres – stan organizmu wywołany przez szkodliwe czynniki (urazy psychiczne, niepowodzenia, zagrożenie, zranienie itp.), obronna mobilizacja sił organizmu. Gdy stan ten utrzymuje się dłużej lub nasila, prowadzi do zaburzeń organicznych, także chorób psychosomatycznych. Przejawami stresu są: negatywne emocje, szereg zmian fizjologicznych, takich jak podwyższone ciśnienie krwi czy napięcie mięśni.
Superwizja – forma szkolenia się w zakresie psychoterapii, polegająca na konsultacji przebiegu prowadzonego procesu terapeutycznego z doświadczonym terapeutą (superwizorem). Następnie nieodłączny element pracy terapeuty, mający walory doskonalenia zawodowego. Zalecana zwłaszcza w przypadku prowadzenia terapii osób głębiej zaburzonych.
Terapia długoterminowa – terapia trwająca długo, np. kilka lat, nastawiona na zmianę osobowości pacjenta. Zwyczajowo kojarzona z psychoanalizą. Konieczna w przypadku osób
z głębokimi zaburzeniami.
Terapia eklektyczna – coraz częstsza forma psychoterapii, której istotą jest to, że opiera się na więcej niż jednej szkole psychoterapii. Jej zwolennicy wybierają spośród różnych szkół te elementy, które uważają za najlepsze dla danego pacjenta.
Eklektyzm dotyczy zatem technik terapeutycznych stosowanych w praktyce.
Terapia krótkoterminowa – terapia trwająca krótko, np. 10 sesji, nastawiona na rozwiązanie konkretnego problemu. Możliwa w przypadku osób bez poważnych zaburzeń psychicznych.
Terapia strategiczna – forma terapii krótkoterminowej. Nastawiona jest pragmatycznie (na uzyskanie celu przez wykonanie konkretnego zadania); terapeuta koncentruje się na zniesieniu objawów choroby przez wywieranie wpływu na zachowanie pacjenta.
Terapia systemowa – grupa szkół terapeutycznych inspirowanych teorią systemów. Znajduje powszechne zastosowanie w psychoterapii rodzin. Zakłada potrzebę oddziaływania w terapii na cały system rodzinny, a nie jednego członka tego systemu – pacjenta wydelegowanego przez rodzinę do leczenia. Najważniejsze kierunki: strukturalny (Salvador Minuchin), komunikacyjny (Paul Watzlawick, Virginia Satir), strategiczny (Jay Haley, Cloe Madanes).
Trauma – inaczej uraz psychiczny, najczęściej nagłe, silne zdarzenie (np. wypadek, katastrofa, gwałt), które może spowodować nie tylko zaburzenia somatyczne, ale i psychiczne. Czynnikiem traumatycznym może być działanie o charakterze przewlekłym (np. systematyczne nękanie).
Trening autogenny – technika relaksacyjna autorstwa Johannesa Schulza. Jego istotą jest to, że ćwiczący nabywa umiejętność biernej koncentracji na organizmie i sterowania jego reakcjami (rytm oddechu, napięcie mięśni) i dzięki temu np. obniża własne ciśnienie tętnicze krwi.
Uległość – zmiana zachowania pod wypływem prośby lub sugestii innej osoby, podporządkowanie się innym, ich żądaniom, poleceniom. W przypadku uległości będącej reakcją na polecenie wydawane przez osobę będącą autorytetem (np. przełożony, rodzic) mówimy o posłuszeństwie.
Wgląd – jedno z podstawowych zjawisk psychoterapii mające walory leczące. Oznacza zrozumienie mechanizmu przeżywanej trudności, zależności prowadzących do powstania zaburzenia. Uzyskiwany jest dzięki stopniowemu poznawaniu przez pacjenta własnych pragnień, odczuć, potrzeb, relacji z innymi ludźmi. Zjawisko ma charakter poznawczy (uzyskanie nowej wiedzy) i emocjonalny (pojawienie się odpowiednich przeżyć).
Wizualizacja – technika terapeutyczna polegająca na tworzeniu w umyśle (w wyobraźni) określonego obrazu lub ich ciągu. Wykorzystywana przez reprezentantów różnych szkół. Umożliwia dotarcie do treści zawartych w podświadomości
i ich konstruktywne wykorzystanie.
Wycofanie – zachowanie polegające na rezygnacji z zamierzonego działania, także już rozpoczętego, pod wpływem negatywnej reakcji otoczenia (wycofanie wymuszone) bądź wyczerpania się motywacji osoby (wycofanie dobrowolne).
W kontekście społecznym oznacza odrzuceniu norm społecznych lub uznawanych wartości. W skrajnych przypadkach może prowadzić do bezdomności, prostytucji czy samobójstwa.
Wypalenie zawodowe – proces będący konsekwencją destrukcji zachodzącej w psychice osób nadmiernie eksploatujących swoje siły w zawodach nastawionych na niesienie pomocy innym. Syndrom wypalenia obejmuje takie reakcje, jak utrata troski o innych, zmniejszona motywacja do działania, dystansowanie się wobec problemów.
Zaburzenia afektywne – grupa zaburzeń, w których okresowo występują zaburzenia nastroju, emocji i aktywności. Wyróżnia się: (1) chorobę afektywną dwubiegunową (charakteryzującą się cyklicznymi, naprzemiennymi epizodami depresji i manii), (2) chorobę afektywną jednobiegunową (czyli depresję, gdyż mania jest tylko obroną przed depresją), oraz (3) przewlekle utrzymujące się zaburzenia nastroju (np. depresja sezonowa).
Zaburzenia neurotyczne – patrz nerwice.
Zaburzenia osobowości – trwałe, głęboko zakorzenione nieprzystosowawcze wzorce relacji ze środowiskiem i sposoby myślenia o nim, które są źródłem trudności pacjenta w radzeniu sobie z własnym otoczeniem. Wyróżniamy kilka rodzajów tych zaburzeń: (1) osoby z osobowością paranoiczną są nieufne i podejrzliwe wobec intencji innych, mają skłonność do wręcz fanatycznego potwierdzania swoich uprzedzeń, są kłótliwe, za wszelkie trudności obwiniają innych; (2) osoby z osobowością schizoidalną mają poważne trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych (brak empatii, słaba zdolność wyrażania uczuć), są zamknięte w sobie, izolują się od ludzi, nie mają przyjaciół, to skrajni introwertycy;
(3) osoby z osobowością antyspołeczną (socjopatia) nie potrafią stworzyć trwałego związku intymnego, nie odczuwają poczucia winy, wstydu, lęku, bywają niebezpieczne dla innych, łamią prawo, chronicznie kłamią; (4) osoby z osobowością chwiejną emocjonalnie są niestałe w relacjach z innymi, impulsywne, skłonne do wybuchów złości, gniewu, agresji, doświadczają problemów tożsamościowych, w sytuacjach silnego stresu dokonują aktów samouszkadzania lub prób samobójczych; (5) osoby z osobowością histrioniczną stale próbują zwracać na siebie uwagę innych, na błahe zdarzenia reagują nadmiernie, teatralnie, szukają podziwu, jakby stale grały przed audytorium, w bliskich kontaktach są niewrażliwe na potrzeby innych; (6) osoby z osobowością obsesyjno-kompulsyjną ciągle dążą do perfekcji, bardziej cenią pracę niż przyjemności i kontakty z innymi, są sztywne, mają przesadne poczucie odpowiedzialności i obowiązku, doświadczają natarczywych, a jednocześnie niechcianych myśli; (7) osoby
z osobowością zależną pozwalają, by inni brali na siebie odpowiedzialność za nie i podejmowali decyzje, własne potrzeby podporządkowują potrzebom osób, od których są zależne, gdy są same, przeżywają niepokój i bezradność, mają niską samoocenę, przypisują sobie głupotę; (8) osoby z osobowością unikającą (lękową) unikają ludzi i nowych doświadczeń, boją się ośmieszenia, pragną akceptacji, są nieśmiałe, szybko wycofują się, gdy wyczują dezaprobatę, groźbę niepowodzenia.
Zaburzenia psychosomatyczne – choroby ciała, na które wpływają czynniki psychiczne lub które zostały wywołane stanem psychicznym. Najczęstsze rozpoznania: choroba wrzodowa układu pokarmowego, choroby układu krążenia, zaburzenia snu, migreny.
Zaburzenia tożsamości – zakłócona wizja własnej osoby, dotycząca wyglądu, podstawowych właściwości psychicznych, zachowania się. Przejawia się w trudnościach utrzymania psychicznej odrębności od innych ludzi. Obecne w zaburzeniach osobowości, psychozach.
Zaburzenie – utrudnienia funkcjonowania społecznego lub psychicznego jednostki, którym towarzyszy cierpienie. W psychiatrii poklasyfikowane ze względu na objawy osiowe. Ze względu na źródło, przebieg i charakterystyczne symptomy wyodrębnia się następujące grupy zaburzeń psychicznych: psychozy, choroby afektywne, zaburzenia osobowości, uzależnienia, zaburzenia lękowe, choroby psychosomatyczne, zaburzenia odżywiania, dewiacje seksualne. Psychiatria jako dział medycyny wiąże zaburzenia psychiczne z przyczynami neurochemicznymi (zaburzenia struktur mózgu), zaś psychologia kliniczna najczęściej większość zaburzeń łączy z czynnikami wewnątrzpsychicznymi czy doświadczeniami społecznymi.
Dodaj komentarz
Chcesz się przyłączyć do dyskusji?Feel free to contribute!