XV Forum – Paweł Czarnecki

Paweł Czarnecki

streszczenie wystąpienia na XV Forum Inspiracji Jungowskich „Punkty zwrotne”

Mianem autorytaryzm określa się system rządzenia państwem oparty na autorytecie przywódcy. Przywódca ten, przynajmniej w momencie przejmowania władzy, posiada autorytet zarówno wśród elity władzy, jak i wśród większości społeczeństwa. Państwo autorytarne jest skonstruowane w ten sposób, by umożliwić przywódcy i skupionej wokół niego elicie utrzymanie się przy władzy. Państwo autorytarne zachowuje wprawdzie pewne instytucje charakterystyczne dla demokracji, takiej jak parlament, sądownictwo, a nawet wolne wybory, instytucje te nie maja jednak żadnego wpływu na działania władzy i bezwolnie zatwierdzają i wprowadzają w życie wszelkie decyzje przywódcy. Wielu historyków i politologów uważa, że w Polsce okresem rządów autorytarnych były lata 1926 – 1939 (faktyczną władzę po zamachu majowym sprawował wówczas Józef Piłsudski i jego następcy).

Także pojęcia, które pojawiają się w definicji autorytaryzmu (oraz, co charakterystyczne, demokracji), takie jak wolność czy tolerancja, mogą być różnie rozumiane. W zależności od znaczenia, jakie przypisujemy pojęciu wolność, różna będzie ocena okresu PRL oraz obecnego systemu politycznego w Polsce.

We współczesnej Polsce partie polityczne oraz ich przywódcy oczywiście odżegnują się od jakichkolwiek autorytarnych inklinacji, a określenie „autorytarny” w języku polskiej polityki funkcjonuje obecnie bardziej jako inwektywa, której celem jest zdyskredytowanie politycznych przeciwników, niż wskazanie konkretnych działań czy celów zagrażających demokracji. Wskazywanie na bliżej nieokreślone skłonności antydemokratyczne jest zresztą metodą stosowaną zarówno w walce władzę w państwie, jak i o przywództwo w obrębie jednej partii.

Nie chodzi tu zatem o dwa rodzaje demokracji, lecz o dwa możliwe podejścia do demokracji. Przez analogię wyróżnić można dwa znaczenia pojęcia autorytaryzmu: proceduralne i etyczne. Pierwsze z nich traktuje autorytaryzm jako zbiór „reguł gry”, wykluczający wpływ obywateli na podejmowanie decyzji politycznych. Autorytaryzm w sensie etycznym jest natomiast antywartością, jest brakiem pewnego dobra (wolności”, a jednocześnie przyczyną zła moralnego.

Odnieść można wrażenie, że także dyskusje polityczne w Polsce opierają się na postawach autorytarnych. Dyskusje takie powinny polegać na autentycznej wymianie poglądów na sprawy zasadnicze, natomiast śledząc polski dyskurs polityczny trudno nawet zorientować się, co dla uczestników tego dyskursu należy do spraw zasadniczych. Jeżeli zaś przez demokrację rozumiemy pluralizm możliwych do zaakceptowania poglądów, sposobów rozwiązania określonych problemów i modeli rzeczywistości, spośród których dokonujemy wyboru drogą konsensusu, to każdy sposób myślenia, który z góry wyklucza możliwość zaakceptowania poglądów, rozwiązań czy modeli innych od jakiegoś ustalonego wzorca można określić mianem myślenia autorytarnego.